-
1 итү
перех.; неперех.1) перех. де́лать, сде́лать; поступа́ть/поступи́тьматур итү — де́лать, сде́лать краси́вым
язуны танырлык итү — сде́лать по́черк разбо́рчивым
һаман үзенекен итә — всё де́лает по-сво́ему
риза булмыйча яхшы иткәнсез — хорошо́ поступи́ли, что не согласи́лись
ит яхшылык - көт явызлык — (погов.) за добро́ не жди добра́ (букв. де́лай добро́ - полу́чишь зло)
2) счита́ть/счесть, посчита́ть кем-л., приня́ть за кого-л.ата итү — счита́ть (свои́м) отцо́м
дус итү — счита́ть дру́гом
якын итү — принима́ть за бли́зкого (челове́ка)
3) разг. назнача́ть/назна́чить кого-л.; кем-л.директор итү — назна́чить дире́ктором
районга баш итү — назна́чить главо́й райо́на
4) разг. в сочет. с гл. на -дай/-дәй де́лать вид, притворя́тьсяачулангандай итә — де́лает вид, что се́рдится
йоклагандай итү — притворя́ться спя́щим
чыгарга итү — намерева́ться вы́йти
бала утырырга итә — ребёнок пыта́ется сесть
6) в знач. вспом. гл.а) в сочет. с различными частями речи образует составные гл., выражающие действия, связанные со значением основных компонентовтәрбия итү — воспи́тывать/воспита́ть
ярдәм итү — помога́ть/помо́чь; ока́зывать/оказа́ть по́мощь
зыян итү — вреди́ть
бәйрәм итү — пра́здновать; справля́ть пра́здник
ирекле итү — освобожда́ть/освободи́ть
аһ итү — а́хать, о́хать
җем-җем итү — мерца́ть, мига́ть, сверка́ть
б) в ф. итеп образует словосочетания со значением адвербиальности, имеет индив. переводыяхшы итеп — хороше́нько
матур итеп — краси́во
яхшы белгеч итеп карау — счита́ть хоро́шим специали́стом
зур итеп — в большо́й сте́пени
шәп итеп — бы́стро, жи́во, как сле́дует
-
2 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
3 алагаем
1. нареч.; разг.1) непоме́рно, порази́тельно, неесте́ственно; ужа́сно, стра́шно, черто́вски (большой, широкий, толстый, длинный, тяжёлый, крепкий)алагаем авыр кәрзин — черто́вски тяжёлая корзи́на
алагаем зур кул — непоме́рно больша́я рука́; така́я больша́я рука́
алагаем озын буйлы — о́чень высо́кого ро́ста
кулны алагаем киң җәю — непоме́рно (широко́) развести́ ру́ки
2) так мно́го (тяжело́) (нагрузить что, положить груз); че́рез край (ме́ру), сверх ме́рыйөкне алагаем төяү — загрузи́ть воз сверх ме́ры
3) изо (со) всей си́лы (мо́чи), изо все́х си́л, со всей си́лой (напрягаться, замахнуться): вовсю́алагаем(га) китереп сугу — уда́рить изо все́х си́л
2. прил.җил алагаем котыра — ве́тер вовсю́ разошёлся
1) обычно предик. большу́щий прост.; огро́мный, грома́дныйгәүдәсе алагаем, ә көче балаларныкыдай — ро́ста он огро́много, а си́лы - как у дете́й
2) велика́н, богаты́рь, -исполи́н, -гига́нт; огро́много (громо́здкого) ро́ста, богаты́рского сложе́ния ( человек)алагаем ир — мужчи́на-велика́н; мужчи́на огро́много ро́ста
•- алагаем итеп -
4 аш
I сущ.1)а) суп (мясной, из фруктов), ва́рево прост. || супово́йтокмачлы аш — суп с лапшо́й; суп-лапша́
гөмбәле аш — суп с гриба́ми
бәрәңге ашы — карто́фельный суп; похлёбка
кәбестәле аш — суп с капу́стой; щи
чөгендерле-кәбестәле аш — суп из капу́сты со свёклой; борщ
аш ите — супово́е мя́со
аш тәлинкәсе — супова́я таре́лка
б) мн. ашлар ку́хня собир. (народная, национальная, вегетарианская)солдат ашлары — солда́тская ку́хня
2)а) блю́до, ку́шанье (горячее, холодное, детское); еда́, я́ствакамыр ашы — мучно́е блю́до; мучна́я еда́
кунак ашы — ку́шанье (я́ства) для госте́й
бәйрәм ашлары — пра́здничные я́ства (блю́да)
аңа нинди аш та ярый — ему́ люба́я еда́ по вку́су
ашны сеңгәч, хатынны үлгәч макта — (посл.) ≈≈ хвали́ еду́ перева́ренную, а жену́ поко́йную; хвали́ се́но (рожь) в стогу́, а ба́рина в гробу́
б) мн. ашлар (о видах пищи, об образе питания), стол (диетический, детский, овощной, вегетарианский); еда́ит ашлары — мясно́й стол; мясна́я еда́
3) еда́ (мн. нет); обе́д, тра́пеза (в монастыре́) || обе́денный, тра́пезный, столо́выйаштан соң ял итеп алу — отдохну́ть по́сле еды́ (обе́да)
даруны аш алдыннан эчү — пить лека́рства пе́ред обе́дом
ашка кайту — прийти́ на обе́д
аш дирбиясе — столо́вый серви́з
аш кашыгы — столо́вая ло́жка
аш вакыты — обе́денный час (переры́в), обе́д
аш өстәле — тра́пезный стол
4)а) обе́д ( с созывом гостей), обе́д в гостя́х; зва́ный обе́д (по какому-л. поводу); чаще индив.күршеләрне ашка чакыру — позва́ть сосе́дей в го́сти
ашка бару — пойти́ в го́сти
аштан таралышу — расходи́ться из госте́й
бәйрәмдә өй саен аш — на пра́здник в ка́ждом до́ме го́сти (обе́ды)
юбилей ашында булу — быть на юбиле́йном (зва́ном) обе́де
ураза ашы уздыру — созва́ть (собра́ть) госте́й на разгове́нье
б) помина́льный обе́д, поми́нки; сорочи́ны, сорокови́ны (ед. нет), три́знаәбисенең җидесенә аш үткәрү — провести́ поми́нки по седьмо́му дню ба́бушки
карчыклар аштан чыгып киләләр — стару́хи выхо́дят с поми́нок
•- аш арты ашамлыгы
- аш арты эчемлеге
- аш арты нигъмәте
- аш бүлмәсе
- аш мәҗлесе
- аш өе
- аш пешерү
- аш пешерүче
- аш савыты
- аш сеңдерү
- аш серкәсе
- аш тәмләткеч
- аш тозы
- аш үтмәү
- аш чүмече
- аш юллары
- ашка утыру
- ашка утырышу
- ашы тәмле••аш бирү — корми́ть, покорми́ть; пои́ть и корми́ть, напои́ть-накорми́ть; хле́бом-со́лью приве́тить
ашка таракан булу (булып төшү) — оказа́ться (стать, быть) нежела́нным (непро́шеным, незва́ным) го́стем (го́стьей); оказа́ться тре́тьим ли́шним ( в любви)
аштан ашка йөрү — ходи́ть (расха́живать, е́здить, разъезжа́ть, таска́ться) по гостя́м
аштан олы (зур, өстен, югары) булмыйлар (түгел) — от угоще́ния (хле́ба-со́ли) не отка́зываются
ашы юк — есть не́чего, корми́ться не́чем; без хле́ба
ашы юк ураза тотар — (посл.) кто без хле́ба - тот пости́тся
ашын ашаган, яшен яшәгән — своё пожи́л (про́жил, о́тжил), век (свой) о́тжил (про́жил)
- аш белән атканга таш белән атуашың аш, йокың йокы түгел (булмый) — кусо́к в го́рло не ле́зет (идёт, прохо́дит); кусо́к в го́рле застря́л, кусо́к поперёк го́рла (стои́т, идёт); ешь не ешь
- аш белән атканда таш белән ату
- аш булсын
- аш кайтару
- аш төрләндерү
- ашыгыз тәмле булсын II сущ.; спец.шли́хта (для запарки пряжи, ниточных мотков; раствор для проклейки основы ткани) -
5 бурыч
сущ.1) долг, задо́лженность || долгово́йбурыч суммасы — долгова́я су́мма
2) долг, обя́занностьгражданлык бурычы — гражда́нский долг
хезмәт җитештерүчәнлеген күтәрү - бөтен халык бурычы — долг (обя́занность) всего́ наро́да - подня́ть производи́тельность труда́
3) зада́ние, обяза́тельствоүз өстеңә зур бурыч алу — взять на себя́ большо́е обяза́тельство
бригадага җаваплы бурыч йөкләнде — брига́де пору́чено отве́тственное зада́ние
разведка үзенең бурычын үтәде — разве́дка вы́полнила своё зада́ние
4) зада́чаүз алдыңа конкрет бурыч кую — поста́вить пе́ред собо́й конкре́тную зада́чу
шәһәр төзелешенең чираттагы бурычлары — очередны́е зада́чи городско́го строи́тельства
5) зада́ча, пови́нностьберкетмә язу минем бурыч түгел — писа́ть протоко́л не моя́ обя́занность
бурыч итеп кую — вмени́ть в обя́занность
•- бурыч түләргә сәләтле
- бурычка бату
- бурычка чуму
- бурычка бирү
- бурычка бирүче
- бурычка керү
- бурычтан арыну
- бурычтан котылу••бурыч алу - кол булу — погов. брать в долг - станови́ться рабо́м
-
6 дәрәҗә
сущ.1) у́ровень, сте́пень, ступе́нь, ме́ратормыш дәрәҗәсе — у́ровень жи́зни
алдынгылар дәрәҗәсенә күтәрелү — подтя́гиваться до у́ровня передовы́х
югары үсеш дәрәҗәсе — вы́сшая ступе́нь разви́тия
гаеплелек дәрәҗәсе — сте́пень вино́вности
дөнья дәрәҗәсенә чыгу — вы́йти на мирово́й у́ровень
2) положе́ние, зва́ние, чин, ранг, сандәрәҗә артыннан куу — гна́ться за положе́нием
профессор дәрәҗәсе — зва́ние профе́ссора
югары хәрби дәрәҗә — вы́сшее во́инское зва́ние
илче дәрәҗәсендә — в ра́нге посла́
ханлык дәрәҗәсе — ха́нский сан
3) разря́д, сте́пень, ступе́ньберенче дәрәҗә спортчы — спортсме́н пе́рвого разря́да
икенче дәрәҗә Дан ордены — о́рден Сла́вы второ́й сте́пени
фәннәр докторы дәрәҗәсе — сте́пень до́ктора нау́к
4) класс (у́ровень)осталык дәрәҗәсе — класс мастерства́
югары дәрәҗәле белгеч — специали́ст высо́кого кла́сса
шахматчыларның уен дәрәҗәсе — класс игры́ шахмати́стов
5) авторите́т, досто́инство, честь; прести́ж, ма́ркаколлективта дәрәҗәсе бар — по́льзуется авторите́том в коллекти́ве
безнең өчен бу зур дәрәҗә — для нас э́то больша́я честь
заводның дәрәҗәсен төшермәү — не урони́ть честь (прести́ж, ма́рку) заво́да
үз дәрәҗәсен белү — знать себе́ це́ну
6) лингв. сте́пеньсыйфат дәрәҗәләре — сте́пени прилага́тельных
7) лингв.; уст. зало́гфигыль дәрәҗәләре — зало́ги глаго́лов
8) мат. сте́пеньдәрәҗәгә күтәрү — возводи́ть в сте́пень
вакланмалы дәрәҗә — дро́бная сте́пень
елар(лык) дәрәҗәгә җитү — чуть не запла́кать
аңны югалтыр дәрәҗәгә җитү — чуть не потеря́ть созна́ние
үләр дәрәҗәгә җитеп ачыгу — чуть не умере́ть с го́лоду; смерте́льно проголода́ться
10) в местно-вр. п. в сочет. с прил. в... сте́пени (ме́ре), до... сте́пени (у́ровня)бертигез дәрәҗәдә — в ра́вной ме́ре (сте́пени)
сизелерлек дәрәҗәдә — в заме́тной сте́пени, заме́тным о́бразом
чагыштыргысыз дәрәҗәдә — в несравни́мой ме́ре (сте́пени)
мәгълүм (билгеле) бер дәрәҗәдә — в изве́стной ме́ре; в не́которой сте́пени
танымаслык дәрәҗәдә үзгәрү — измени́ться до неузнава́емости (до неузнава́емой сте́пени)
шул дәрәҗәдә — до тако́й сте́пени
•••дәрәҗәгә күтәрелү — возвы́ситься
дәрәҗәсен алу — разжа́ловать, лиши́ть зва́ния (чи́на)
дәрәҗәсен күтәрү — де́лать честь (кому-л.; чему-л.)
-
7 тормыш
сущ.1)а) в разн. знач. жизнь || жи́зненный, жите́йскийиҗтимагый тормыш — обще́ственная жизнь
тормышта үз урыныңны табу — находи́ть/найти́ своё ме́сто в жи́зни
авыл тормышы — дереве́нская жизнь
иске тормыш — ста́рая жизнь
шәхси тормыш — ли́чная жизнь
тормыш мәшәкатьләре — жите́йские забо́ты
тормыш тәҗрибәсе — жи́зненный о́пыт
вокзалда тормыш кайнап тора — на вокза́ле жизнь кипи́т
б) материа́льные усло́вия жи́зни; быт || бытово́йиркен тормыш — зажи́точная жизнь, зажи́точность
тормыш ваклыклары — бытовы́е ме́лочи
в) перипети́и жи́зни; судьба́тормышында зур үзгәрешләр — больши́е измене́ния в его́ судьбе́
2) существова́ние, бытие́ ( как биологический процесс); см. яшәү3) в знач. нареч. тормышта за́мужемул инде күптән тормышта — она́ давно́ уже́ за́мужем
•- тормыш иптәше
- тормыш юлдашы
- тормыш итеп яткан булабыз
- тормыш итү
- тормыш көтү
- тормыш кичерү
- тормыш киңәше
- тормыш кору
- тормыш кушуы
- тормыш кушуы белән
- тормыш рәвеше
- тормыш тамыры
- тормыш юлы
- тормышка ашмастай
- тормышка ашмаслык
- тормышка ашу
- тормышка ашыру
- тормышка бирү
- тормышка караш
- тормышка чыгу
- тормыштан алынган
- тормыштан алынган типлар
- тормыштан артта калу -
8 файдалану
перех.1) испо́льзовать, употребля́ть/употреби́ть, потребля́ть/потреби́ть (что) (посуду, сырьё, деньги на что-л.: стройматериалы и т. п.) || испо́льзование, потребле́ниеҗирләрне (җирләрдән) хуҗаларча файдалану — по-хозя́йски испо́льзовать зе́млю
электр энергиясен (энергиясеннән) файдалану — потребля́ть электроэне́ргию
халык иҗатын файдалану — испо́льзовать наро́дное тво́рчество (фолькло́р)
2) по́льзоваться, воспо́льзоваться ( чем) || по́льзованиекеше йомшаклыгыннан файдалану — по́льзоваться (чьей-л.) сла́бостью
мөмкинлекләрдән файдалану — воспо́льзоваться возмо́жностями
очрактан файдалану — попо́льзоваться слу́чаем
3) испо́льзовать ( как)..., испо́льзовать (в качестве кого, чего)секретарь итеп файдалану — испо́льзовать в ка́честве секретаря́
4) со словами ышаныч, ихтирам, дан, дәрәҗә и др. выраж. обозначает преобладание этими качествамизур ихтирам белән файдалану — по́льзоваться больши́м уваже́нием
файдалануга кертү — вводи́ть в де́йствие
файдалануга тапшыру — сдава́ть в эксплуата́цию
5) в знач. прил. файдаланырлык го́дный (приго́дный) для испо́льзования (пользования, применения, употребления)файдаланырлык бер әйбер калмаган — ничего́ го́дного для испо́льзования не оста́лось
эшкә файдаланырлык кешеләр юк — нет люде́й, го́дных для испо́льзования на рабо́те
См. также в других словарях:
шарайту — Зур итеп ачу, акайту (күз тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тумыру — I. 1. Зур итеп кисү. Аннан моннан гына балта белән юну; тупас эшләү 2. рәв. ТУМЫРЫП – Зур итеп, умырып (кабу, кисү, өзү тур.). II. ТУМЫРУ – диал. 1. Ыргыту, ташлау; томыру 2. гади. Берәр урынга тапшыру, сату … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тумырылу — I. диал. 1. Зур итеп киселү; умырылу 2. күч. Аерылу. II. ТУМЫРЫЛУ – диал. 1. Бик зур тизлек белән, бик тиз; Томырылу 2. ТУМЫРЫЛЫП – рәв. Бик зур тизлек белән, томырылып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тумырттырып — Бик зур итеп, бик нык итеп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
умыру — (УМЫРЫЛУ) – 1. Берәр нәрсәне эләктереп кисәкләтә өзеп, йолкып алу, куптарып чыгару, каерып алу 2. Зур итеп, күп итеп ерту, аерып төшерү 3. күч. Борчу, газаплау; кимерү (уй, хис һ. б. тур.) 4. күч. Күп ашау, бик нык ашау. УМЫРЫП ЭШЛӘҮ – Физик… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шытыр-шытыр — Теккән киемне сүткәндә, тартып зур итеп ертканда, әйбер озак итеп чәрдәкләнеп сынганда, нәр. б. кырганда, ышкылганда барлыкка килгән кабатлаулы шытыр тавышын белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гүрничә — диал. Ак өй, кунаклар кабул итә торган чиста, якты, зур итеп эшләнгән өй. рус. Горница … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кибән — Печән, салам яки сугылмаган ашлыктан ачык һавада саклау өчен зур итеп салынган чүмәлә. КИБӘН БАШЫ – Ипи кыерчыгы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тоҗыр — (ТОҖЫР ТОҖЫР) – с. диал. Зур итеп ачылган; акайган (күзләр тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
томыру — 1. Күтәреп бәреп яру (мәс. утынны) 2. Ыргытып бәрү, тондыру 3. диал. Умыру, зур итеп кисеп яки тешләп, сындырып алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тумрау — ф. диал. 1. (Агачны) зур итеп кисеп ташлау 2. и. Тумран … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
